Er zijn op de arbeidsmarkt twee groepen die niet verplicht worden om aanvullend pensioen op te bouwen: werknemers in de witte vlek en de (heterogene groep) zelfstandigen. Daarnaast heeft de groep flexwerkers te maken met een aantal belemmeringen bij pensioenopbouw.

Witte werknemers en witte werkgevers
De witte vlek op pensioengebied in onderzoek van het CBS heeft betrekking op personen in loondienst die geen aanvullend pensioen opbouwen via hun werkgever.

In dit verband wordt ook wel gesproken over witte werknemers (werknemer zonder een pensioenregeling in de tweede pijler) en witte werkgevers (een werkgever die geen pensioenvoorziening aan zijn werknemers aanbiedt).

Uit het onderzoek van het CBS blijkt dat de witte vlek iets kleiner is geworden. Ongeveer 4 procent (circa 228.000 personen) van alle werknemers tussen 25 en 64 jaar met een fiscaal jaarloon boven het wettelijk minimumloon (na correctie voor het aantal gewerkte uren) bouwde eind 2013 geen pensioen op via de werkgever.

In de leeftijdsklasse 21 tot 25 jaar was de witte vlek iets groter (7 procent, circa 22.000 personen).

In 2010 was het percentage werknemers in de witte vlek onder 25-64-jarige werknemers met een fiscaal jaarloon boven het wettelijk minimumloon nog 8 procent. Een deel van de afname van de witte vlek wordt verklaard door betere informatievoorziening.

De witte werknemers zijn te onderscheiden in twee groepen. Van de werknemers in de witte vlek tussen 25 en 64 jaar is circa 1,5 procent (circa 80.000 personen) werkzaam bij een witte werkgever, en circa 2,5 procent (circa 140.000 personen) werkzaam bij een werkgever die een pensioenregeling aanbiedt.

Het is opvallend dat meer dan de helft van de werknemers in de witte vlek werkzaam is bij een werkgever die wel enige vorm van arbeidsvoorwaardelijk pensioen aanbiedt aan minimaal één van zijn werknemers. Het onderzoek van het CBS gaat niet in op de vraag waarom deze groep geen pensioen opbouwt in de tweede pijler. De staatssecretaris wil daarom een vervolgonderzoek laten starten.

Zelfstandigen
Voor zelfstandigen geldt in het algemeen geen pensioenplicht. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer de helft van de zelfstandigen geen aanvullend pensioen heeft geregeld. Voor ongeveer de helft van hen geldt dat hun huidige inkomen daartoe ook niet noodzaakt. Voor deze groep is de AOW voldoende om te voorkomen dat zij een (te) grote inkomensterugval hebben. Anderen zouden daarentegen een pensioenreservering moeten doen om te voorkomen dat zij na beëindiging van de activiteiten worden geconfronteerd met een aanzienlijke inkomensterugval. Zij geven echter geen prioriteit aan het uitzoeken en afsluiten van een pensioenverzekering, of vinden dit te ingewikkeld.

Flexwerkers
Voor werknemers in loondienst geldt dat steeds meer loopbanen fases bevatten waarin werknemers geen vast contract hebben (begin en einde loopbaan en na een periode van werkloosheid). Een deel van de werknemers zit langdurig in de flexibele schil.

Een deel van de flexwerkers, de uitzendkrachten, heeft te maken met een wachttijd. Dit betekent dat pas na 6 maanden wordt gestart met pensioenopbouw. Daarnaast vinden in de flexibele schil veel baanwisselingen plaats, waardoor flexwerkers vaak versnipperd pensioen opbouwen bij verschillende fondsen.

Slapers
Bij zeven pensioenfondsen waaronder de uitzendsector, horeca en landbouw bestaat meer dan 75 procent van het deelnemersbestand uit slapers (werknemers die niet meer werkzaam zijn in die sector).

Deze pensioenfondsen hebben gezamenlijk ruim een miljoen actieve deelnemers en ruim drie miljoen slapers. In totaal administreren deze fondsen dus iets meer dan vier miljoen pensioenaanspraken. Het betreft veel hele kleine aanspraken. Meer dan 100.000 aanspraken staan in de boeken voor minder dan 1 euro, en 650.000 aanspraken voor minder dan 10 euro.

Verhoogd risico
Als gevolg van deze problematiek loopt de groep flexwerkers een verhoogd risico dat de beperkte pensioenopbouw wordt afgekocht door het pensioenfonds, waardoor in deze loopbaanfases de facto (te) weinig pensioenopbouw plaatsvindt. Voor de hierboven genoemde fondsen geldt dat ruim drie kwart van de deelnemers een pensioenopbouw heeft onder de afkoopgrens.

In de brief over de toekomst van het pensioenstelsel die voor het zomerreces komt, zal de staatssecretaris oplossingsrichtingen aandragen die kunnen bijdragen aan een toereikend pensioen voor alle werkenden.